Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, które najczęściej ujawnia się w pierwszych trzech latach życia dziecka. Zgodnie ze współczesną wiedzą zaliczany jest do problemów o podłożu neurobiologicznym. To zaburzenie rozwojowe, które charakteryzuje się występowaniem nieprawidłowości w zakresie 3 sfer funkcjonowania człowieka: interakcji społecznych, komunikacji i zachowań charakteryzujących się sztywnością i powtarzalnością. 

Wczesne zdiagnozowanie autyzmu u dzieci daję możliwość szybkiej, profesjonalnej opieki. Jednym z nurtujących problemów rodziców dziecka autystycznego jest wybór odpowiedniego miejsca, w którym będzie mogło być akceptowane, rozumiane oraz gdzie będzie mogło rozwijać się na miarę swoich możliwości. Wybór szkoły jest istotny, musi być to być miejsce, w którym rozumie się istotę problemów wynikających z autyzmu i które jest otwarte na poszukiwanie nowych metod pracy. U sporej grupy dzieci z autyzmem pojawia się również niepełnosprawność intelektualna, postęp edukacyjny jest wtedy wolniejszy. Najczęściej dzieci opanowują podstawowe umiejętności takie jak: proste czytanie, pisanie, posługiwanie się pieniędzmi i elementarną matematyką.

Obecnie nie istnieje jednolity system wsparcia edukacyjnego dla dzieci z autyzmem. Opracowanie takiego systemu jest niezwykle trudne, o ile w ogóle możliwe z uwagi na duże zróżnicowanie tej grupy dzieci pod względem intelektualnym, komunikacyjnym i społecznym.

Realizacja obowiązku szkolnego dzieci z autyzmem prowadzona jest na kilka sposobów, m.in. w formie nauczania indywidualnego, w zespołach rewalidacyjno-wychowawczych, w szkołach specjalnych i szkołach ogólnodostępnych.

Od 1 września 2017 obowiązuje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Oba przepisy szczegółowo określają zasady pomocy pedagogicznej i psychologicznej dla uczniów niepełnosprawnych, w tym z autyzmem. Całkowitym novum jest tzw. zindywidualizowana ścieżka pomocy, dotycząca tych dzieci, które mogą uczęszczać do szkoły, ale ze względu na ograniczone funkcjonowanie nie są w stanie realizować pełnego programu nauczania. Uczeń realizuje w szkole program w zakresie dostosowanym do jego możliwości i potrzeb. Do wydawania opinii w zakresie konieczności objęcia pomocą dziecka uprawniony jest zespół, działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Ponadto zmiany dotyczą tworzenia klas terapeutycznych, które obecnie mogą być tworzone nie tylko od początku nowego roku szkolnego, ale także w trakcie jego trwania.

Największym problemem, przed jakim staje dziecko autystyczne na początku swojej edukacyjnej kariery, jest pokonanie oporu w sobie. Opór ten wynika z trudności adaptacyjnych w nowym środowisku, które napawa lękiem. Dodatkowo trudności te mogą wynikać ze stopnia zaburzenia i prezentowanych przez dziecko zachowań. Czasem dzieci autystyczne mają trudności w integracji ze środowiskiem, ponieważ zachowują się agresywnie, są nadwrażliwe na bodźce smakowe, dźwiękowe, dotykowe, słuchowe czy wzrokowe, bywają też przypadki samookaleczania się, mają problem z koncentracją i komunikacją. Ich zachowania bywają dla otoczenia niezrozumiałe, np.: kręcenie różnych przedmiotów, kręcenie się wokół własnej osi czy kiwanie się w tył i w przód. Nieznajomość zasad postępowania z dzieckiem autystycznym w tego typu sytuacjach może znacznie ograniczyć jego integrację z rówieśnikami oraz jego dalszą edukację.

Dlatego bardzo ważne jest, aby dziecko autystyczne miało od samego początku wykwalifikowaną osobę, która zna różne metody terapii i umie je zastosować w pracy z dzieckiem. Taką osobą jest nauczyciel/terapeuta, która posiada kwalifikacji z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego - z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego.  Uczniowie, którzy posiadają takie orzeczenie wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera mają wsparcie tzw. nauczyciela wspomagającego. Rolą nauczyciela jest takie sterowanie procesem edukacji i wychowania, aby zapewnić dziecku optymalne warunki rozwoju i uczenia się. Nauczyciel jest też głównym adresatem społecznych oczekiwań, jakie są kierowane względem szkoły jako instytucji, ponieważ „wszelkie idee pedagogiczne, cele, treści i zasady kształcenia i wychowania nie działają automatycznie, same przez się, lecz realizują się i ożywiają dopiero dzięki działalności nauczyciela-wychowawcy”. Od nich w największej mierze zależy jakość i efektywność nauczania oraz możliwość urzeczywistnienia idei pełnej integracji edukacyjnej i społecznej osób z niepełnosprawnościami. Zaprezentowana analiza jasno ukazuje, że praca z dzieckiem w klasie, do której uczęszcza dziecko z autyzmem lub zespołem Aspergera jest dla nauczyciela klasy integracyjnej i włączającej źródłem różnorodnych trudności. Wynikają one z różnych czynników. Niektóre mają charakter obiektywny i wynikają ze specyfiki funkcjonowania osób z tym zaburzeniem, inne są zależne od organizacji procesu edukacji i mogą ulegać zmianom. Monitorowanie sytuacji nauczycieli uczniów z autyzmem i zespołem Aspergera w klasach integracyjnych oraz włączających pod kątem radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, na jakie są narażeni, wydaje się niezwykle istotna dla całego procesu edukacji, ponieważ może stać się podstawą do projektowania efektywnych strategii interwencyjnych i metodycznych.

Bibliografia:

1. Braunem A.F. „Dziecko zagubione w rzeczywistości”, WSIP, Warszawa 1993r,
2. Seach, M. Lloyd, M. Preston, „Pomóż dziecku z autyzmem”,
3. Gałkowski” Autyzm”,
4. https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/13699/1/SE_34_2015_Aleksandra_Antonik.pdf
5. https://www.pomocautyzm.org/metody-terapii-autyzmu?gclid=Cj0KCQjw4dr0BRCxARIsAKUNjWQXtZ55Slk9mya3CFeLRq2ZsDrPsQ_3MQZBRcjEH7rZmmlUvPZAWP4aAni2EALw_wcB
6. https://jim.org/autyzm/czym-jest/

Opracowanie – nauczyciel współorganizujący proces kształcenia w SP w Nowej Iwicznej

mgr Angelika Marek – oligofrenopedagog, terapeuta integracji sensorycznej