Wybrane metody terapii z dziećmi ze spektrum autyzmu w środowisku szkolnym.

   Celem mojego artykułu jest przedstawienie wybranych metod terapii, jakie stosowane są w pracy z osobami autystycznymi oraz ze spektrum autyzmu. Pomimo wielu badań, naukowców i poszukiwań nieudało się odnaleźć jednej skutecznej metody terapii. Obecnie istnieje bardzo wiele różnych metod terapii z dziećmi autystycznymi. Każda z tych metod terapii jest inna. Trudno jest jednoznacznie ocenić efekty każdej z nich, nie ulega wątpliwości, iż każda posiada swoją specyficzną wartość.  Wybrałam metody terapii ze względu na ich popularność oraz stosunkowo bogatą i szczegółową dokumentację.

   Jak już wiemy z wcześniejszych artykułów autyzm to całościowe zaburzenie rozwoju, występuje częściej u chłopców niż u dziewczynek. Obecnie programy terapeutyczne dla poszczególnych dzieci maja charakter globalny –to znaczy, że obejmują różne obszary rozwoju u dziecka.

   Początek terapii w bardzo wczesnym okresie życia dziecka, stanowi bazę dla późniejszego rozwoju u dziecka oraz jego efektów życia w społeczeństwie. Im wcześniej dziecku uda się wiele osiągnąć, tym szybciej w przyszłości będzie mogło zacząć opanowywać złożone umiejętności. We wczesnym okresie rozwoju układu nerwowego charakteryzuje się wyjątkowo dużą plastycznością, dzięki czemu istnieje możliwość skutecznej korekcji zaburzonych funkcji, a także kompensacji deficytów. Istotne jest by uwzględnić u dziecka preferencje, jakie ma zainteresowania i ulubione formy aktywności.

 Dlatego za nim opiszę pracę terapeuty i jego metody, chciałabym zacząć od samego początku definicji terapii. Terapia wywodzi się z greckiego słowa ”therapeuein” i oznacza przywracanie zdrowia przez stosowanie różnego rodzajów zabiegów: metoda leczenia choroby. Terapia jest, zatem oddziaływaniem na człowieka w sferze fizycznej i psychicznej, bez użycia środków farmakologicznych i chirurgicznych. Jest to proces zaplanowany i obejmuje różne płaszczyzny działania terapeuty. Tak jak już wcześniej pisałam terapeuta to osoba specjalizująca się w określonym rodzaju terapii.

Obecnie istnieje wiele metod dedykowanych do terapii dla osób ze spektrum autyzmu, wspomagających rozwój w różnych płaszczyznach. 

  Dwa główne podejścia w ramach, których można odbyć terapię to podejście behawioralne oraz podejście rozwojowe. Różnią się one założeniami oraz stylem pracy. Część elementów jest zbieżna w obu podejściach, a coraz więcej terapeutów oraz rodziców stara się próbować różnych rozwiązań, łączyć różne metody poszukując tych, które najbardziej odpowiadają indywidualnym potrzebom osoby z autyzmem.

Podejście behawioralne zakłada, że człowiek uczy się przez konsekwencje swoich działań oraz naśladowanie innych. Oznacza to, że każda aktywność zostanie nagrodzona lub spotka się z karą. Człowiek uczy się, która z aktywności przynosi mu nagrodę, a która karę, w efekcie zmienia swoje zachowanie tak, aby otrzymywać jak najwięcej nagród i unikać kar. Terapia w tym podejściu skupia się na nagradzaniu zachowań prawidłowych (akceptowalnych społecznie) oraz wygaszaniu zachowań nieprawidłowych (nieakceptowanych społecznie).

Natomiast wygaszenie tych złych zachowań nie jest karane, ale wtedy dziecko nie dostaje nagrody. W podejściu behawioralnym są sztywne procedury dotyczące rodzajów i przyznawania nagród oraz monitorowania postępów. 

  

    Druga metodą stosowaną w terapii jest podejście rozwojowe, które zakłada, że człowiek uczy się poprzez kontakt z innymi ludźmi i interakcje z nimi oraz wtedy, kiedy ma motywację do nauki. Osoby z autyzmem mają deficyty w zakresie komunikowania się, co znacznie ogranicza interakcje z otoczeniem, więc pierwszym etapem terapii jest nauczenie odpowiedniego systemu komunikacji, umiejętności społecznych oraz dostosowania systemu motywacyjnego tak, aby osoba z autyzmem chciała uczyć się nowych umiejętności.

 

Metody terapii pracy z dzieckiem autystycznym dostępne w Polsce.

Metoda 3i (Intensywna – Indywidualna – Interaktywna) 

Metoda edukacji przez zabawę, która jest intensywną stymulacją mózgu, dobraną do potrzeb osoby z autyzmem oraz prowadzoną indywidualnie (dziecko – terapeuta). Te zajęcia są tylko indywidualne, nie grupowe. Głównym celem jest przede wszystkim interakcja, wymiana, kontakt z drugą osobą  

Metoda ESDM (The Early Start Denver Model)

Model wczesnej interwencji terapeutycznej przeznaczonej dla dzieci w wieku 1 – 5 lat. Polega na zabawach rozwojowych budowaniu pozytywnych relacji, wykorzystuje też elementy Stosowanej Analizy Zachowania (SAZ), celem jest poprawa umiejętności poznawczych i językowych

 

 

Metoda Opcji (metoda Son – Rise)

   Najważniejsze założenie tej metody to bezwarunkowa akceptacja osoby z autyzmem, postrzeganie autyzmu, jako zespołu trudności w kontakcie, które da się zwalczyć. Głównym zarządzającym terapią jest rodzic dziecka z autyzmem.

   Sama metoda polega przede wszystkim na jak najdłuższym spędzaniu czasu na wspólnej zabawie i byciu w kontakcie zgodnie z zasadą „3E”, czyli  energia, ekscytacja i entuzjazm. Istotny jest też aspekt miejsca zabawy – pomieszczenie powinno być bezpieczne i pozbawione czynników zakłócających.

 

Model DIR/Floortime The Developmental, Individual Difference, Relationship

  Model Rozwojowy uwzględniający Indywidualne Różnice, oparty na Budowaniu Relacji/ Floortime, czyli czas na podłodze – Czas na podłodze oznacza dosłownie, że dorosły dołącza do dziecka bawiącego się na podłodze należy to także rozumieć, jako podążanie za dzieckiem. Jest to pierwszy krok do nawiązania relacji.

   Twórca metody opisuje tzw. 6 kamieni milowych rozwoju. Metoda ta zapewnia, że dziecko przechodzi przez kolejne fazy rozwoju, czyli przechodzi tę samą ścieżkę rozwoju, co dziecko zdrowe tylko z pomocą terapeuty. 

 

RDI Relationship Development Intervention czyli Metoda Rozwoju Relacji

   Punktem wyjścia jest autyzm rozumiany jest, jako deficyt poznawczy i przewaga inteligencji statycznej (zautomatyzowane, proste czynności tj. zapamiętywanie, działanie wg planu) nad dynamiczną (skomplikowane tj. przewidywanie, szacowanie, planowanie). Podstawą metody jest skupienie się na elastyczności w myśleniu, zachowaniu i komunikacji, a celem jest osiągnięcie pełni życia rozumianej, jako serdeczne relacje z przyjaciółmi, posiadanie rodziny oraz samodzielności, jaką daje praca zarobkowa.

 

    TEACCH Treatment and education of autistic and related communication handicapped children

  Leczenie i Kształcenie Dzieci z Autyzmem i Podobnymi Upośledzeniami Komunikacji – ten całościowy program opiera się na założeniu, że należy zarówno tłumaczyć i przybliżać środowisko osobom z autyzmem jak i wpływać na środowisko tak, aby było bardziej zrozumiałe. Pracą terapeuty jest tłumaczenie świata osób z autyzmem i osób neurotypowych tak, aby przybliżać je do siebie.

 

   Celem jest przede wszystkim osiągnięcie jak najpełniejszej samodzielności przez osobę z autyzmem. W metodzie stosuje się techniki dostosowania środowiska - organizacji czasu i przestrzeni, plany zajęć etc. zwiększające samodzielność osoby z autyzmem. Istotnym aspektem jest indywidualne podejście do osoby z autyzmem, tworzenie zindywidualizowanych planów terapeutycznych, dostrzeganie i wykorzystywanie mocnych stron osoby z autyzmem, a także współpraca terapeuty z rodziną oraz szkołą osoby z autyzmem. W założeniu jest to system pomagający włączać osoby z autyzmem do szkół ogólnodostępnych.

 

Terapia behawioralna - Stosowana Analiza Zachowania

   Celem terapii jest zmiana zachowania osoby z autyzmem – zwiększenie liczby zachowań pozytywnych (akceptowanych społecznie/prawidłowych) i zmniejszenie liczby zachowań negatywnych (nieakceptowanych społecznie/nieprawidłowych) przy zastosowaniu wiedzy nt. schematów uczenia się, czyli stosowaniu systemów nagród i kar.

 Metoda charakteryzuje się szczegółowymi instrukcjami postępowania, ale jej elementy często są wykorzystywane w wielu innych metodach.

Terapia logopedyczna

   Celem terapii logopedycznej jest zarówno rozwój kompetencji językowych jak i rozwój kompetencji komunikacyjnych. Dziecko nie musi mówić, aby zacząć pracę nad komunikacją. Terapia obejmuje szeroki zakres metod i ćwiczeń mających na celu pobudzenie chęci do komunikowania się,  naukę słów, ale także gestów, mimiki, czy zasad komunikacji.                    W przypadku braku rozwoju mowy logopeda może wprowadzić metody komunikacji wspierającej i alternatywnej lub skierować do specjalisty.

 

 

 

Terapia pedagogiczna

   Terapia pedagogiczna jest działaniem mającym na celu usunięcie przyczyn i objawów trudności w uczeniu się i eliminowanie niepowodzeń szkolnych. Konsekwencją powinna być zmiana postawy ucznia wobec trudności w uczeniu się oraz wzrost motywacji do nauki.

Terapia to system zintegrowanych działań stymulująco – usprawniających i korekcyjno – kompensacyjnych, realizowanych przez nauczyciela terapeutę przy współpracy nauczycielami i rodzicami dziecka. Terapia pedagogiczna ma doprowadzić do wytworzenia w uczniu świadomości jego mocnych stron, eliminowanie słabych, hamujących czy utrudniających procesy uczenia się. Natomiast zadaniem terapii jest kompensowanie braków w zakresie poszczególnych funkcji w oparciu o mocne strony ucznia, umożliwienie mu wszechstronnego rozwoju.

Ma ona również za zadanie nauczenie poprawnego czytania i pisania a równocześnie zapobieganie powstawaniu zaburzeń emocjonalnych, ewentualne ich niwelowanie oraz wypracowanie właściwej motywacji do nauki.

  Prowadzona przez pedagogów specjalnych, oligofrenopedagogów, jej celem jest całościowe wspomaganie rozwoju we wszystkich jej aspektach -  umysłowego, psychicznego, emocjonalnego i poznawczego, praca nad samooceną. W terapii są używane różne metody w zależności od indywidualnych potrzeb.

Przegląd różnych metod stosowanych w terapii pedagogicznej w szkole.

Metody asymilacji i wiedzy są oparte na aktywności poznawczej. Do tej grupy zaliczamy pogadankę, dyskusję, wykład, pracę z książką.

 Metody waloryzacyjne zwane też eksponującymi. Powodują one aktywność emocjonalno-artystyczną ucznia. Polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczniowie poznają systemy wartości. Dzieci angażują się emocjonalnie oraz uczą się wyrażania odczuć.

Metody praktyczne, cechujące się aktywnością - zmieniając rzeczywistość, wykorzystując posiadaną wiedzę, uczeń zmienia samego siebie. Kształtuje swój stosunek do pracy, swoje przekonania i postawy oraz swoją osobowość.

  Metody praktyczne dzielą się na dwie grupy. Pierwsza obejmuje ćwiczenia, druga służy realizacji zadań wytwórczych. Ćwiczenia mają wykształcić umiejętności i nawyki niezbędne przy wykonywaniu różnych zadań.

  Metody aktywizujące rozwijają zainteresowania, kształtują umiejętność pracy w zespole, pobudzają myślenie twórcze, wzbogacają słownik ucznia.  Sprawdzają się szczególnie w pracy z uczniami ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Atrakcyjna i urozmaicona forma ćwiczeń, zachęca ucznia do pracy nad problemem, wdraża go do samodzielności.

Przykładowe metody aktywizujące:

  • Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne (metoda psychomotoryczna),
  • Metoda Dobrego Startu M. Bogdanowicz (metoda psychomotoryczna),
  • Metoda integracji sensorycznej (metoda polisensoryczna),
  • Logorytmika (metoda psychomotoryczna),
  • Metoda 18 struktur wyrazowych (nauka czytania i pisania).
  • Metoda sylabowa w czytaniu i pisaniu i program ćwiczeń – alternatywa wobec metod konwencjonalnych,

 

Istnieją również metody wspierające terapię o to one:

Bibliografia:

  1. Dereń E.”Edward Polański, „Wielki Słownik Języka Polskiego” ,Krakowskie Wydawnictwo Naukowe , Kraków 2012.
  2. Andrzej Wolski ,”Przygotowanie dziecka z autyzmem do uczestnictwa w edukacji[w:]Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi”, red. nauk. J.Kossewska-Kraków ,2009
  3. Danielewicz, E. Pisula, „Terapia i edukacja osób z autyzmem”, Warszawa 2003, s. 13
  4. Jaworska, T. Gałkowski, D. Kocyłowska, „Rozwój ruchowy i dojrzałość społeczna dziecka z autyzmem”, Dziecko Autystyczne 2001R,
  5. https://www.pomocautyzm.org/kryteria-diagnostyczne-autyzmu-icd-

Opracowanie – nauczyciel współorganizujący proces kształcenia w SP w Nowej Iwicznej

mgr Angelika Marek – oligofrenopedagog, terapeuta integracji sensorycznej

 

 

 

 

 

Logowanie dla nauczycieli