Zespół Aspergera jest zaburzeniem ze spektrum autyzmu. W klasyfikacjach medycznych znajduje swoje miejsce wśród całościowych zaburzeń rozwojowych, polegających na poważnej dezorganizacji funkcjonowania dziecka w aspektach poznawczym, społecznym, emocjonalnym i behawioralnym.
W tym ujęciu zespół Aspergera można określić jako relatywnie najłagodniejsze spośród całościowych zaburzeń, gdyż dotyka ono głównie sfery społecznej i emocjonalnej, w mniejszym stopniu także behawioralnej, zaś w niewielkim stopniu sfery poznawczej.[1] Zespół Aspergera to coś, z czym człowiek się rodzi. Nikt sobie go nie wybiera. Nie jest łatwo się zmienić. W pracy edukacyjnej i wychowawczej, którą warto podjąć z uczniem z zespołem Aspergera w społeczności klasy i szkoły, miejmy na uwadze zarówno jego specyficzne potrzeby, jak i cały model kształcenia realizowany w danej szkole. Wszelkie działania, które będą miały wymiar społeczny, mają służyć integracji, dlatego nie mogą być prowadzone w oderwaniu od realiów danej placówki. Naszym celem jest jak najlepsze przystosowanie dziecka do bycia w grupie i radzenia sobie w codziennych sytuacjach. Z drugiej strony zadaniem dla grupy staje się wypracowanie wysokiego poziomu empatii, zrozumienia i otwartości. Od czego warto zacząć?
JASNY SYSTEM ZASAD I KONSEKWENCJI
ZASADY:
znane dziecku konkretne krótkie proste pozytywnie sformułowane spisane/zilustrowane zawieszone w widocznym miejscu często przypominane
KONSEKWENCJE ZACHOWAŃ WŁAŚCIWYCH:
pochwały
wyróżnienie
nagrody rzeczowe
drobny upominek np. naklejka
przywileje i aktywności systemy punktowe z zachowania
KONSEKWENCJE ZACHOWAŃ NIEWŁAŚCIWYCH:
Spóźnianie się na lekcje
Odmowa wykonania polecenia.
Używanie wulgaryzmów. Zakłócanie procesu dydaktycznego (np. brak książek i zeszytów, rozmowy, jedzenie i picie na lekcji, wychodzenie z ławki, rzucanie papierków)
Niewłaściwa postawa ucznia wobec nauczycieli
Zasady te wypracowujemy z całą klasą. Zbieramy pomysły i propozycje uczniów, a następnie wybieramy spośród nich maksymalnie 6 najważniejszych. Następnie przeformułowujemy je tak, aby brzmiały pozytywnie i nie zawierały słowa „nie”. Zasady te powinny być swego rodzaju krótką instrukcją właściwego zachowania. Zwróćmy uwagę na język i treść każdego komunikatu. Przecież nasz uczeń z zespołem Aspergera może go rozumieć dosłownie. Ponadto często będzie miał tendencję do przestrzegania reguł za wszelką cenę oraz występowania w roli klasowego szeryfa – strażnika zasad. Z tych właśnie powodów wybór zasad, nad którymi szczególnie pracujemy w danym zespole klasowym, musi być przez wychowawcę dogłębnie przemyślany. Każdą regułę warto z naszym uczniem dodatkowo omówić indywidualnie, podając przykłady i informując go, że te zasady wieszamy w widocznym miejscu, żeby je stale sobie przypominać i się ich uczyć.
W związku z powyższym, należy pamiętać o przekazywaniu komunikatów jednoznacznych, krótkich, zwięzłych i sugestywnych. Należy je kierować do konkretnego dziecka i dopytywać je, czy zrozumiało informację. Jeśli zachodzi taka potrzeba, aby użyć wyrazu np. bliskoznacznego czy przenośni, należy upewnić się, że zrozumiało tego rodzaju słowo. Należy robić też przerwy między wypowiadanymi zdaniami, tak, aby dać mu możliwość na ich przetworzenie. Nie można przekazywać zbyt wielu informacji, a kiedy chodzi o polecenia, to wystarczy jedno i wówczas mamy pewność, że dziecko je wykona. Zawsze powinni się też dopytywać ucznia, czy zrozumiał polecenie i prosić, aby spróbował wyjaśnić je swoimi słowami.
Jeżeli uczeń z Zespołem Aspergera lepiej i szybciej przyswaja polecenia w formie pisemnej, należy je mu dyskretnie zapisywać w jego notesie - w skrócie bądź w jasnej i zwięzłej formie. Wówczas będzie efektywniej pracował i przyswajał poznaną wiedzę. Jest to tak zwana forma ułatwionej komunikacji, polegająca na wypisywaniu krótkich poleceń do wykonania w danym dniu. Dzięki tego rodzaju metodzie dziecko uczy się porządkować świat i rozumie związki przyczynowo-skutkowe.
Warto dodać, że niektóre dzieci z Zespołem Aspergera potrzebują dokładnej instrukcji dotyczącej poszczególnych czynności dnia codziennego, ażeby podołać wszystkim obowiązkom, dlatego też należy przygotowywać dla nich szczegółowo opisany schemat postępowania, np. w przypadku spędzania przerw międzylekcyjnych. Taka instrukcja powinna wisieć w ustalonym z dzieckiem miejscu w klasie, a jej podpunkty powinny brzmieć następująco:
- Kiedy usłyszysz dzwonek, nie wychodź od razu z klasy.
- Upewnij się, że nauczyciel skończył mówić i pozwolił wychodzić.
- Czekaj tak długo, aż usłyszysz, że możesz już wstać.
- Wstań i wyjdź na korytarz.
- Spaceruj po korytarzu powoli.
- Podejdź do kolegi z klasy i zacznij z nim rozmawiać.
- Podejdź do nauczyciela i zacznij z nim rozmawiać.
- Nie zrażaj się, kiedy rozmowa nie powiedzie się tak, jakbyś tego pragnął.
- Wróć do klasy, wyciągnij z plecaka kanapkę i zjedz ją.
- Wyjdź z powrotem na korytarz.
- Gdy usłyszysz dzwonek, kieruj się powoli do swojej klasy.
- Zajmij swoje miejsce.
- Przygotuj podręczniki i przybory do kolejnej lekcji.
- Słuchaj uważnie tego, co mówi nauczyciel (J. Święcicka 2010, s. 19-20).
Należy dodać, że im prościej, krócej oraz jaśniej będą kierowane uwagi do dziecka z Zespołem Aspergera, tym istnieje większe prawdopodobieństwo, że je ono usłyszy, zrozumie i wykona polecenia.
KONSEKWENCJE NEGATYWNE
Formy negatywnych konsekwencji:
- zniszczyłeś swoją zabawkę - nie będziesz jej już miał
- naprawa szkody np. zrzuciłeś doniczkę = musi odkupić z własnego kieszonkowego, posprzątać ziemię i przesadzić kwiatka
- odebranie przywileju np. kolega nie będzie mógł go odwiedzić
Stosując konsekwencje negatywne, należy pamiętać o kilku zasadach:
• Daj odczuć konsekwencje.
• Wyraź ostry sprzeciw zachowaniu, a nie osobie dziecka.
• Wyraź swoje oczekiwania.
• Pokaż, jak można naprawić zło lub oczekuj propozycji zadość uczynienia.
• Wskaż pomocną metodę.
• Stosuj konsekwencje naturalne (naprawienie szkód)
Kolejnym elementem z kategorii ogólnych zasad pracy z dzieckiem z zespołem Aspergera są pochwały.
KONSEKWENCJE POZYTYWNE należy:
- chwalić natychmiast po wystąpieniu pozytywnego zachowania
- zwracać na wszelką poprawę dziecka
- unika krytyki i porównań
- chwalić często
- stosowanie pochwał pisemnych do dzienniczka bądź naklejki z pochwałami
Konsekwencja pozytywna odgrywa ważną rolę wychowawczą pomaga lepiej radzić sobie z problemami, daje poczucie bezpieczeństwa, pobudzą dobrą wolę i chęć działania, kształtuje zdrową samoocenę, dodaje wiary we własne możliwości.
Jeżeli będziemy stosować konsekwencje pozytywne i negatywne mamy szansę wychować mądre pokolenie, które będzie bardziej wrażliwe na drugiego człowieka.
Bibliografia:
- Grabowska A., Gębicka-Zdanewicz M. (red.): Szkoła równych szans. Uczeń niepełnosprawny w szkole ogólnodostępnej – budowanie systemu wsparcia i pomocy, Wrocław 2010.
- Bogdanowicz M, Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych. „Psychologia Wychowawcza” nr 3/1995.
- Dudzińska A., Najczęstsze pytania dotyczące kształcenia specjalnego. Informator dla rodziców, Wszystko Jasne, Warszawa 2012.
- https://kreatywnapedagogika.wordpress.com/category/adhd-zespol-aspergera/
Mgr Justyna Ilczewska
Mgr Izabela Jagiełło