Niepełnosprawność intelektualna, upośledzenie umysłowe – Co to takiego?

 

W poniższej pracy chciałabym przybliżyć czym jest niepełnosprawność intelektualna. Choć rozmowy na temat nazewnictwa osób z niepełnosprawnością intelektualną trwają dość długo, Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w DSM-IV wciąż używa sformułowania upośledzenie umysłowe.

Definiuje je jako „[…] obniżenie ogólnej sprawności intelektualnej znacząco poniżej średniej […], któremu towarzyszy wyraźnie ograniczenie funkcji adaptacyjnych”, przy czym objawy te muszą wystąpić przed osiemnastym rokiem życia (Carson, 2003). Nazywając jednak kogoś osobą upośledzoną umysłowo, podkreślamy fakt, iż posiada jakieś braki, prowadząc tym samym do stygmatyzacji. Bardziej trafne wydaje mi się zatem sformułowanie, stosowane w pedagogice specjalnej, osoba z niepełnosprawnością intelektualną – podkreśla ono bowiem jednostkę, jej podmiotowość, a niepełnosprawność jest niejako „dodatkiem” do pełnowartościowego człowieka. Szacuje się, że w USA jest ok. 1% osób z niepełnosprawnością intelektualną. Spory jednak procent osób, to osoby z ilorazem inteligencji o wartości między 70 a 90. Określane są one jako „osoby z pogranicza” lub jako „ociężałe umysłowo”. Objęcie odpowiednio dopasowanym do indywidualnych potrzeb programem szkolnym pozwala na osiągnięcie pozytywnych wyników w nauce i satysfakcjonującego poziomu przystosowania społecznego (Carson, 2003).

 

Stopnie upośledzenia umysłowego – różnice

Zgodnie z DSM-IV wyróżnia się cztery stopnie upośledzenia umysłowego (tabela 1).

Tabela 1.

Stopień upośledzenia umysłowego a zakres wartości II

Rozpoznanie stopnia upośledzenia umysłowego

Zakres ilorazu inteligencji

Lekkie upośledzenie

Umiarkowane upośledzenie

Znaczne upośledzenie

Głębokie upośledzenie

50-55 do około 70

35-40 do około 50-55

20-25 do około 35-40

poniżej 20-26

Źródło: Carson, 2003.

Osoby posiadające różne stopnie upośledzenia różnią się między sobą ilorazem inteligencji, ilorazem rozwoju poszczególnych zdolności intelektualnych oraz ilorazem dojrzałości społecznej. Istnieją także duże różnice w zakresie procesów orientacyjno-poznawczych, emocjonalnych, motywacyjnych, mechanizmów kontroli, procesów wykonawczych itp. Poziom funkcjonowania wymienionych procesów jest zróżnicowany w zależności od stopnia upośledzenia. Istnieją również duże różnice indywidualne między osobami upośledzonymi umysłowo o takim samym wieku i ilorazie inteligencji oraz o takim samym wieku i ilorazie zachowania przystosowawczego (Kostrzewski w: Kirejczyk, 1981).

Wśród dzieci i młodzieży o tym samym stopniu upośledzenia umysłowego występuje duże zróżnicowanie indywidualne w zakresie:

  • wad narządów zmysłów, w tym wzroku i słuchu;
  • percepcji wzrokowej, słuchowej, kinestetycznej itp.;
  • pamięci trwałej, świeżej, mechanicznej, logicznej;
  • koncentracji i trwałości uwagi mimowolnej i dowolnej (jeśli już istnieje);
  • wyobraźni przestrzennej;
  • tworzenia pojęć, ujmowania podobieństw i różnic;
  • zdolności rozwiązywania problemów;
  • planowania, przewidywania;
  • rozwoju języka, w tym rozwoju fonologicznego, semantycznego, syntaktycznego;
  • pojęć liczbowych, pojęcia czasu;
  • zdolności manualnych, w tym precyzji wykonywania ruchów, koordynacji wzrokowo-ruchowej;
  • ogólnego rozwoju motorycznego, w tym koordynacji ruchów rąk, koordynacji dynamicznej całości, zdolności wykonywania ruchów szybkich itp.;
  • zachowań mierzonych skalą zachowania przystosowawczego, tj. w zakresie niezależnego funkcjonowania, rozwoju fizycznego, operowania pieniędzmi i planowania wydatków, umiejętności wykonywania prac domowych, uspołecznienia, odpowiedzialności itp.;
  • zaburzeń zachowania;
  • cech temperamentu;
  • budowy układu kostnego i ogólnie budowy ciała (Kostrzewski w: Kirejczyk, 1981).

Z tego powodu każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie i uważnie stawiać diagnozy o upośledzeniu umysłowym. Warto pamiętać, że na wynik testu wpływa wiele czynników, m. in. stan zdrowia, zmęczenie, obecność „rozpraszaczy” podczas badania, motywacja badanego.

Artykuł przygotowała:

Katarzyna Kazimierczak

Psycholog szkolny kl. 0-2, 3b

 

 

Bibliografia:

Carson, R. C., Butcher, J. N., Mineka, S. (2003). Psychologia zaburzeń. Tom.2. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Kostrzewski, J. (1981). Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo. W: K. Kirejczyk (red.), Upośledzenie umysłowe – pedagogika. Warszawa: PWN.

Logowanie dla nauczycieli